Een maalstroom van muziek

Door Wim van der Beek
Zwolse Courant

Beeldende kunst waar muziek in zit, is al lang geen bijzonderheid meer. Tijdens de biënnale van Venetië van vorig jaar was geluid een veel voorkomend bestanddeel van de grensverleggende kunst die er 'getoond' werd. Hoe essentieel de toegevoegde waarde van geluid kan zijn, maakt Harald Köhneke duidelijk in de expositieruimte van Safe in de voormalige atoomschuilkelder onder het gemeentehuis van Dalfsen, waar kunstenaars geacht worden te reageren op de ruimte en daarmee verbonden specifieke omstandigheden.
Het Safe-concept nog steeds niet uitgewerkt. De formule levert telkens nieuwe invalshoeken en oorspronkelijke gedachtegangen op. Ook Köhneke is erin geslaagd de ruimte te transformeren tot een merkwaardige, geïsoleerde plek waar de buitenwereld geen vat op krijgt. De Duitse kunstenaar, die aanvankelijk timmerman was, haakt met zijn installatie 'Speelplaats' in op locatiegebonden factoren, de geschiedenis van de plek en het daarmee samenhangende stelsel van associaties en referenties.
In de wereld bestaan allerlei geïsoleerde of vervreemdende 'schuilplaatsen'. De menselijke behoefte aan plaatsen waar zij zich kunnen terugtrekken om afstand te nemen van dagelijkse beslommeringen, is zo oud als de mens zelf. Kerken, kapellen en kloosters, onbewoonde eilanden, tienerkamers en zelfgebouwde hutten zijn door de eeuwen heen geliefde plaatsen voor retraite geweest. Köhneke voegt daar de kinderspeelplaats aan toe. Ook hier komt de eilandgedachte tot leven.
Het gekoesterde isolement staat centraal in de 'vluchtheuvelkunst' van Köhneke. In de manier waarop hij de speelplaats en andere onderdelen van zijn installatie heeft uitgevoerd laat hij zich kennen als een materiaalfreak en een perfectionist. Maar belangrijker dan de uitvoering zijn voor hem de associaties die hij losmaakt. Het gaat in zijn werk vooral om de manier waarop hij ingevingen omzet in kunst die de toeschouwer aan het denken zetten omtrent de functionaliteit, inhoud en betekenis van voorwerpen en de aard en omstandigheden waarin die attributen zich manifesteren.
De op een draaischijf geplaatste en met zand gestoffeerde speeltoestellen worden begeleid door een aanvankelijk lichtmelancholisch muziekje dat gaandeweg aanzwelt tot een maalstroom van geluid die rust en idylle verstoren en de kijker hinderlijk bepalen bij de neurotische brij van gedachten en invloeden van buitenaf die wreed inwerken op de eigen innerlijke gemoedsrust en evenwichtigheid.
Ook de her en der verspreide kussens die uitgevouwen kunnen worden tot kruisvormen, doen denken aan ruimtes waar mensen knielend of languit liggend tot contemplatie, meditatie of andere vormen van rust kunnen komen. In Safe wekken die matrassen en knielkussens echter verwarring, evenals de deurklinken die aan de buitendeur en een wand gemonteerd zijn. Ook een hoopje zand bij de ingang veroorzaakt begripsverwarring en desoriëntatie. Duidelijker kan Köhneke niet zijn: beeldende kunst bevestigt niet wat wij al weten, maar zaait twijfel en bevraagt datgene wat onder de oppervlakte van ons geconditioneerde kijken verborgen ligt.